A SANTA COMPAÑA

A Santa Compaña, unha tradición que permaneceu na cultura tradicional galega polo paso dos séculos e da que aínda quedan rastros, como os cruceiros nos cruces de camiños.

A Santa Compaña é na mitoloxía popular galega, unha procesión de mortos ou ánimas en pena que pola noite (a partir das doce) percorren errantes os camiños dunha parroquia ou pobo. O tétrico da súa procesión é que visitan todas aquelas casas nas que en breve haberá unha defunción. Ademais de Santa Compaña tamén é coñecida como "a procesión dás animas" ou simplemente "Compaña".

Descrición

Aínda que o aspecto da Santa Compaña varía segundo a tradición de diferentes zonas, a máis estendida é a formada por unha comitiva de almas en pena, vestidos con túnicas negras con carapucha que vagan durante a noite. Esta procesión fantasmal forma dúas fileiras as cales van envolvidas en sudarios e cos pés descalzos. Cada pantasma leva unha vela acesa e o seu paso deixa un cheiro a cera ou incenso no aire. Á fronte desta compañía fantasmal atópase un espectro maior chamado Estadea. Ademais destas visións hai outras lendas que din que se nota un frío intenso sempre que aparece, ademais do cheiro e o son de cadeas. Ademais tamén se di que as pantasmas son como unha néboa.

A procesión vai encabezada por un vivo (mortal) portando unha cruz e un caldeiro de auga bendita seguido polas ánimas con velas acesas, non sempre visibles, notándose a súa presenza no cheiro a cera e o vento que se levanta ao seu paso.

Esta persoa viva que precede á procesión pode ser home ou muller, dependendo de se o patrón da parroquia é un santo ou unha santa. Tamén se cre que quen realiza esa "función" non lembra durante o día o ocorrido no transcurso da noite, unicamente poderase recoñecer ás persoas penadas con este castigo pola súa extremada delgadez e palidez. Cada noite a súa luz será máis intensa e cada día o seu palidez irá en aumento. Non lles permiten descansar ningunha noite, polo que a súa saúde vaise debilitando ata enfermar sen que ninguén saiba as causas de tan misterioso mal. Condenados a vagar noite tras noite ata que morran ou outro incauto sexa sorprendido (ao cal o que encabeza a procesión deberalle pasar a cruz que porta).

Camiñan emitindo rezos (case sempre un rosario) cánticos fúnebres e tocando unha pequena campanilla. Ao seu paso, cesan previamente todos os ruídos dos animais no bosque. Os cans anuncian a chegada da Santa Compaña aullando de forma desmedida, os gatos foxen despavoridos e realmente asustados.

Dise que non todos os mortais teñen a facultade de ver cos ollos a "A Compaña". Elisardo Becoña Igrexas, na súa obra "A Santa Compaña, O Urco e Os Mortos" explica que segundo a tradición, tan só certos "dotados" posúen a facultade de vela: os nenos aos que o sacerdote, por erro, bautiza usando o óleo dos defuntos, posuirán, xa de adultos, a facultade de ver a aparición. Outros, non menos crentes na lenda, haberán de conformarse con sentila, intuíla, etc.

Para librarse desta obrigación, a persoa que vexa pasar a Santa Compaña debe trazar un círculo no chan e entrar nel ou ben deitarse boca abaixo.

Versións .- Aínda que todas as súas versións coinciden en considerar a Santa Compaña como unha anunciadora de morte, hai diferentes versións.

Na maioría das historias a Santa Compaña realiza as súas aparicións de noite, pero tamén hai casos nos que se fala de saídas diúrnas. J. Cuveiro Piñol, no seu Dicionario Galego (1876) escribe:Compaña: entre ou vulgo, crida hoste ou procesión de bruxas que andan de noite alumeadas con osos de mortos, chamando ás portas para que as acompañen, aos que desexan que morran axiña...

Nunhas versións cóntase que a luctuosa procesión transporta un cadaleito no cal hai unha persoa dentro, a cal pode ser incluso a persoa que sofre a aparición sendo o seu corpo astral o que está no cadaleito. Pódense aparecer en diferentes lugares, pero predominan as encrucilladas. Hai datas concretas nas que se di que ten máis incidencia as aparicións da Santa Compaña, por exemplo, a noite de Todos os Santos (entre o 1 e o 2 de novembro) ou a noite de San Juan (24 de xuño).

Noutras provincias adxacentes a Galicia como Asturias tamén hai esta tradición coñecida como A Güestia ou bona xente. É un grupo de persoas encapuchadas que se achegan á casa dun enfermo moribundo, dan tres voltas á casa e entón o enfermo morre. Normalmente son coñecidos do moribundo. Dise que van exclamando "Andade de día que a noite é miña". Cóntase o relato dunha muller que saíu da súa casa a por castañas pensando que xa era de día e un membro da procesión díxolle que era o seu padriño entón xa morto. Tendeulle a man dándolle a vela acesa, ela colleuna, e ao cabo duns días enfermo e morreu.

En Estremadura, aparece o Corteju de Genti de Muerti, que se compón de dous xinetes fantasmales que causan o pánico de madrugada polos pobos xa que quen os ve pode resultar morto. En Zamora denomínalla A estadea e é unha muller que vaga polos camiños e os cemiterios. Non ten rostro e cheira á humidade dos sepulcros. Só se aparece a aquel que vai morrer. En León lla chama A hoste de ánimas.