DOLMEN DE DOMBATE

O dolmen de Dombate é un monumento de época neolítica situado na parroquia de Borneiro, no municipio galego de Cabana de Bergantiños. Este dolmen catalógase como unha tumba colectiva de corredor e é considerado como a "catedral do megalitismo" en Galicia1 .

Preto dese emprazamento, áchanse outros monumentos coñecidos como arte parietal ou rupestre.

Este túmulo estableceuse na primeira metade do IV milenio a. C., e a cámara a finais desa mesma época. Foi usado en diferentes épocas, entre o 3800 a. C. e o 2700 a. C., momento no que foi abandonado.

Convén destacar que no século XIX, o historiador galego Manuel Murguía xa se referiu ao dolmen e que en 1885 o poeta Eduardo Pondal o inmortalizó no poema Queixumes dous Piñeiros:

Pasado Vilaseco, lugar batido polo aire

non alto dá costa de Uces de montesía canle;

pasado Vilaseco, indo pola Gandra adiante,

xa vía desde lonxe ou dolmen de Dombate.

Eduardo Pondal (1885)

O túmulo ten uns 24 metros de diámetro e 1,80 m de altura, e consta dunha capa de terra cuberta parcialmente por unha coraza pétrea formada por pedras planas depositadas horizontalmente (que marcan o perímetro do emprazamento), e pedras destacadas e ben emprazadas no interior.

Sospeitase que orixinalmente, o túmulo recubría ata a altura do corredor, e que a parte máis destacada ou dolmen estaba á vista.

O dolmen consiste nunha cámara poligonal ancha formada por sete ortóstatos, un dos cales mide 4,64 x 3 m, e un corredor de tres tramos, ben diferenciado en planta e en sección. A entrada estaba pechada cunha laxa vertical cuberta de pedras. Entre algúns ortóstatos (ou ortostatos) colocábanse laxas alongadas polo exterior, para así contribuír a pechar o oco. As fosas nas que se sustentaban esas grandes pedras, alcanzaban profundidades de 140 centímetros na cámara e 70 cm no corredor.

Sobre o túmulo coñecido, existiu un megalito anterior no tempo, de menor tamaño e complexidade, consistente nunha cámara simple, alongada e aberta, composta por nove ortóstatos de aproximadamente 240x190 cm. O correspondente e anterior túmulo tiña 10,5 m de diámetro, e estaba cuberto por unha coraza dunha soa camada de pedras.

Interesa sinalar que no segmento inicial do corredor do túmulo máis recente, atopáronse 20 pequenos ídolos, e que os ortóstatos da correspondente cámara conteñen petróglifos. Ademais, todas as laxas, tanto na cámara como no corredor, contan con pinturas. Estas distribúense en dous rexistros horizontais separados por unha franxa avermellada de puntos vermellos e negros, sendo o conxunto unha composición na que prima a geometricidad (zigzagues, franxas verticais e oblicuas, ondulados, retículas, etc.). A cor vermella era obtida a partir de óxido de ferro e o negro a partir de carbón vexetal, posiblemente, aplicados sobre unha imprimación branca a partir dalgún tipo de graxa mesturada con caolín.

Tamén se atopou unha fileira de ídolos, vinte en total,2 colocados de fronte ao corredor e no límite do túmulo, así como moi interesantes artefactos líticos e cerámicos.

En 2009 descubriuse que a cámara dispoñía dunha drenaxe que fai sospeitar que desde o comezo sufría de inundacións de auga.3

Ocupación

Os estudos sobre o dolmen de Dombate, fan pensar que foi utilizado en catro diferentes momentos:

Período 1: corresponde co da súa creación, a que se produciu entre o 3800 a. C. e o 3600 a. C. Durante a segunda metade do cuarto milenio e os dous primeiros terzos do terceiro só se construíron dólmenes de corredor;

Período 2: c. 3000 a. C., oportunidade durante a cal se preparou e utilizou por primeira vez a área de acceso;

Período 3: c. 2700 a. C., cando finalmente pechouse o corredor, comezando alí o uso ritual;

Período 4: último período de utilización, posiblemente coincidente coa cultura do vaso campaniforme.

Posteriormente construíuse un poboado, xa na Idade do Bronce, xunto ao dolmen en desuso.

Conservación e musealización[editar]

O sitio foi escavado polo arqueólogo José María Belo Diéguez nos anos 1987, 1988 e 1989. Despois destas escavacións as pinturas e o monumento en xeral sufriron un proceso de degradación ante a pasividade de distintas administracións. Para coñecer o estado no que quedara en 2001 constituíuse un comité para que informase do mesmo, en cuxa primeira visita días despois descubriron que os danos eran irreparables e que se perdeu parte dos restos arqueolóxicos, principalmente o antigo dolmen sobre o que xacía o actual, así como a testemuña de terra da escavación. Uns meses despois a deputación da Coruña decidiu substituír a cuberta plástica, moi deteriorada, e valar os 8000 m² da parcela na que se sitúa o monumento.4 A principios de 2002 xa estaba listo o novo peche, que sería o que perdurará ata o peche definitivo de 2011.

En 2004 preparouse un plan de 600 000 euros para a posta en valor do monumento que meses despois foi ampliado a un millón e que prevía expoñelo e recuperalo nuns dous anos, chegando mesmo a crearse unha web para iso desde o momento do anuncio, co que querían «facelo único». con todo non se chegou a executar.

En 2009 realizáronse escavacións arqueolóxicas do dolmen e o terreo circundante,e tamén nese ano adxudicáronse as obras a unha empresa para que realizase a musealización definitiva do dolmen e a súa contorna nun prazo de dez meses e cun orzamento superior ao millón e medio de euros.

En 2011 completouse a cuberta que protexe ao dolmen da intemperie, aínda que seguían os traballos de restauración e estudo. Esta presentación ao visitante xunto a que a intervención implicaba alterar a situación atopada ha recibido críticas por restar criterio histórico ao conxunto.